Tłumaczenie funkcji polskiego sędziego jako judge nie budzi większych wątpliwości i jest podobnie przyjmowane na całym świecie. Z punktu widzenia międzynarodowego należy jednak pamiętać, że nie jest to jedyne określenie. Warto odnotować nazwę justice, która w państwach anglosaskich zwykle zarezerwowana jest dla mianowanych (nie pochodzących z wyborów) sędziów wyższych instancji lub sądów najwyższych, np.: US Federal Court Justices, albo Justices of the Supreme Court of the United Kingdom. Wspomnieć wypada również o magistrates oraz justices of the peace (JPs), pełniących społeczne funkcje sędziego w drobnych lokalnych sprawach nawet bez wykształcenia prawniczego (zob. angielskie magistrates’ courts). Nawiązać też trzeba do sędziego sądu arbitrażowego tłumaczonego jako arbiter. Nazwa ta, wywodząca się pierwotnie z łaciny, przyjęta jest również w Polsce (por. art. 1169 KPC).
Jak przetłumaczyć zawód sędziego na angielski?
Judge oczywiście. Z rodzimego punktu widzenia warto natomiast pamiętać, że sędziowie mogą czasem pełnić różne funkcje, np.: przewodniczącego (presiding judge), sprawozdawcy (reporting judge czy na bazie orzecznictwa TSUE judge rapporteur) lub sędziego delegowanego (delegated judge). Powyższe jest przydatne zwłaszcza w tłumaczeniu wyroków sądowych.
Jak będzie ławnik po angielsku?
Poza sędziami w Polsce w skład sądu mogą również wchodzić ławnicy. Osób tych nie mylimy z anglosaskimi jurors, czyli członkami ławy przysięgłych zwanej jury. Owszem, jedni i drudzy stanowią „element społeczny w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości” i nie muszą mieć prawniczego wykształcenia. Jednakże anglosaskie jury orzeka wyłącznie o odpowiedzialności, pozostawiając uszczegółowienie orzeczenia sędziom. Tymczasem polscy ławnicy traktowani są na potrzeby wyrokowania jak sędziowie. Biorą udział we wszystkich etapach orzekania, a w przypływie fantazji mogą nawet przegłosować sędziego (por art. 4 Prawa o ustroju sądów powszechnych). Polscy ławnicy dopominają się tym samym o swoistą nomenklaturę, eksponującą ich szerokie uprawnienia. Trafnym terminem w tym zakresie będzie lay judge, które podkreśli jednocześnie ich rolę zbliżoną do sędziego i nie-prawniczy rodowód.
Główne różnice systemowe:
Sędzia w systemie common law
W systemie common law sędzia (judge) pełni funkcję głównie arbitra, dbającego o prawidłowe stosowanie prawa i procedur. Nie zajmuje się aktywnie ustalaniem stanu faktycznego, co w dużej mierze należy do ławy przysięgłych (jury). W sprawach cywilnych ława przysięgłych jest rzadziej spotykana, a sędzia może być zarówno organem stosującym prawo, jak i orzekającym o faktach.
Ławnicy a ława przysięgłych
W polskim systemie prawnym ławnicy to obywatele bez prawniczego wykształcenia, uczestniczący w orzekaniu w pewnych rodzajach spraw, np. w sprawach karnych i cywilnych. Najbliższym odpowiednikiem w systemie common law mogą być lay judges (np. w brytyjskim systemie magistrates’ courts) lub jurors, czyli członkowie ławy przysięgłych.
Warto jednak zaznaczyć, że jurors nie pełnią takiej samej funkcji jak polscy ławnicy. Ława przysięgłych w common law składa się z losowo wybranych obywateli, którzy jedynie ustalają stan faktyczny – czy oskarżony jest winny czy nie. Nie podejmują decyzji co do wymiaru kary ani stosowania prawa. W Polsce ławnicy uczestniczą w procesie orzekania, mając głos równorzędny z sędziami zawodowymi.
Podsumowanie
Tłumaczenie „sędzia” jako judge jest poprawne, ale „ławnik” nie ma bezpośredniego odpowiednika w języku angielskim. Można użyć lay judge dla systemów, w których ławnicy współdecydują z sędziami zawodowymi, lub odnieść się do jurors, jeśli kontekst dotyczy ławy przysięgłych. Warto jednak pamiętać o różnicach systemowych i w razie potrzeby stosować przypisy wyjaśniające.